Algemeen

Kerkgemeente Edam en Volendam is onderdeel van de Protestantse Kerk Nederland (PKN). Op 3 juni 2007 is de fusie feestelijk gevierd. Dan zijn hervormd, gereformeerd en Luthers definitief weer herenigd in Edam. Tot die tijd functioneerden we reeds, alsof de fusie al had plaats gehad.

Kerkgemeente is een beweging, die geworteld is in de Joods-Christelijke traditie en de Europese Reformatie. Wij willen een open gemeenschap zijn, die geïnspireerd wordt door het leven en sterven van Jezus Christus. Dat uit zich in de wekelijkse viering van de openbare eredienst en in onze activiteiten op het gebied van zorg voor de naaste, spirituele en geestelijke verdieping, culturele stimulering en sociale activering. Landelijk zijn wij onderdeel van de Protestantse Kerk Nederland (PKN)

Elke zondagmorgen om 10.00 uur hebben we een kerkelijke viering in één van onze twee gebouwen. Zie het DIENSTENROOSTER

Korte Kerkgeschiedenis van Edam

• 1572 Edam gaat mee met de Reformatie en de stad wordt hervormd.
• 1602 De Grote Kerk wordt door brand verwoest en in 30 jaar herbouwd als protestantse hallenkerk.
• 1647 Edammers uit Duitsland en Scandinavië stichten een eigen Lutherse kerk.
• 1847 Een groep gemeenteleden vindt de cultuur in de hervormde gemeente te vrijzinnig en sticht de gereformeerde kerk aan het Groenland.
• 1870 Een andere groep deelt die mening, maar wil hervormd blijven. Zij stichten de hervormde kapel aan de Nieuwe Haven.
• 1974 Hervormd Edam wordt herenigd in de Grote Kerk.
• 1977 Oriënterende gesprekken voor samenwerking tussen gereformeerd en hervormd
• 2001 Hervormd, Gereformeerd en Luthers slaan de weg tot fusie in.
• 2007 Op 3 juni wordt de fusie gevierd: Kerkgemeente Edam is een feit.

Van de Reformatie tot heden
1517-1816 protestantisme: kind van de Renaissance

Na 1500 komen er allemaal ontwikkelingen samen: Humanisme en Renaissance zorgen voor een sterke maatschappelijke schwung. Mensen gaan massaal lezen, dankzij de uitvinding van de boekdrukkunst en ze ontwikkelen zich. Onder het motto “Ad Fontes!’ (Terug naar bronnen) herontdekken mensen de klassieke denkers en wordt de bijbel vanuit de grondtaal gelezen en vertaald.

Tegelijkertijd is Europa in de ban van angst voor de Islam. De kritiek op de Kerk van Rome wordt steeds groter in Europa. Enerzijds vinden de nieuwe geletterden, dat de Kerk van Rome een machtsspel speelt en de bevolking dom houdt en uitbuit. Anderzijds krijgt de Paus de schuld van de opkomende Islam, die gezien wordt als een straf van God.

Zo ontstaat binnen de Kerken in Noord-Europa een tegenbeweging, die de kerk wil hervormen naar moderne maatstaven. Van de toenmalige paus krijgen ze geen ruimte en de voormannen worden allemaal verketterd. Toch scharen veel kerken in Noord-Europa zich achter de voormannen van de Reformatie.

• -Maarten Luther (Duitsland) bracht de bijbel in de volkstaal, hekelt het machtsdenken van de katholieke kerk en benadrukt de vrijheid van mensen.
• -Johannes Calvijn (Frankrijk) bracht de macht van de geestelijken terug door de invoering van een kerkenraad met ouderlingen en diakenen.
• -Huldrich Zwingli (Zwitserland) legde de nadruk op de symbooltaal van de bijbel, benadrukte de soberheid in de kerk en riep op tot pacifisme.

In Nederland wordt de Reformatie gekoppeld aan de vrijheidsstrijd van Willem van Oranje tegen de Spaanse koning en kreeg het karakter van een volksbeweging. (Beeldenstorm). Met het opstellen van de Nederlandse Geloofsbelijdenis in 1561 begint de geschiedenis van de Protestantse Kerk in Nederland. Deze is op Franse, dus Calvinistische, leest geschoeid. Edam gaat in 1572 vreedzaam over tot de Reformatie. Toch zal het tot 1618 duren voordat er een eerste landelijke synode zal komen. Deze stellen de belijdenisgeschriften vast en Statenvertaling van de Bijbel. De protestanten heetten in die dagen Gereformeerde Kerk van Nederland. Tijdens de Napoleontische tijd komt er een nieuwe koninklijke kerkorde en wordt de naam veranderd in Nederlandse Hervormde Kerk. In Edam is dan in 1647 ook een Lutherse Kerk gesticht door immigranten uit Duitsland en Scandinavië.

1816-2007 Scheiding en Fusie

Een terugkerend punt in de kerkgeschiedenis is de vraag: ‘moeten christenen allemaal hetzelfde denken of niet? (De rekkelijken en de preciezen) In de 19e eeuw liep de discussie hoog op. In 1847 splitste een groep gemeenteleden zich af van de hervormde kerk, ook in Edam. Deze afsplitsing kennen we landelijk nog steeds als christelijk-gereformeerd. Men vond, dat de Hervormde Kerk te veel ruimte geven aan de vrijzinnigheid. In 1886 kwam om dezelfde reden een tweede afsplitsing, die vele malen groter was. Abraham Kuyper is daarvan de beroemde voorman, die het tot minister-president schopte. Zijn beweging nam de oude naam Gereformeerd weer in gebruik. In Edam gingen de aanhangers van beide afsplitsingen gezamenlijk verder onder de naam Gereformeerde Kerk. Intussen had de richtingenstrijd in de Hervormde kerk er ook al voor gezorgd, dat de Evangelisatie was opgericht. Een groep mensen, die het beleid in de Grote kerk ook te rekkelijk vond, maar wel hervormd wilde blijven. Pas in 1974 kwamen beide hervormde gemeenten weer samen. In 1977 worden ook besprekingen gestart tussen hervormd en gereformeerd. Vanaf 1990 doen ook de Lutheranen mee. Na een lange periode van voorzichtig aftasten wordt vanaf 2001 steeds actiever samengewerkt onder de naam Kerkgemeente Edam. Op landelijk niveau heeft de fusie van de drie kerkgenootschappen plaats in 2004. In Edam wordt de hereniging een feit op 3 juni 2007.

Geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Edam-Volendam-Zeevang
Met de bevestiging van een ouderling (met preekconsent) en een diaken op 11 november 1847 stelt ds. J. Nentjes uit Urk de ambten in een gemeenschap bestaande uit enkele gezinnen, die kort daarvoor de Nederlands Hervormde Kerk hadden verlaten en institueert daarmee de gemeente, die zich aansluit bij de Christelijk Afgescheiden Gereformeerde Kerken. De kerk is klein, haar grondgebied reikt echter van Waterland tot aan Hoorn. De classis waaronder Edam valt telt slechts zes gemeenten.

De groei naar volwassenheid is moeizaam en vol zorgen: censuur van kerkenraadsleden door de classis (1854), problemen bij het beroepen van een predikant (1853), verhuizing en overgang van oprichters en leidinggevende leden naar de Evangelisatie, financiële problemen met de eerste predikant en zijn losmaking (1879), nauwelijks te dragen kosten en lasten en financiële afhankelijkheid van andere gemeenten in de classis.

In 1891, de gemeente is dan inmiddels gegroeid naar 106 leden, bouwt en betrekt de gemeente een eigen kerkgebouw. In 1892 sluit men zich aan bij het SoW-proces van de negentiende eeuw, de nieuwe Synodaal Gereformeerde Kerken in Nederland. Edam wordt benoemd tot samenroepende kerk in een nieuw gevormde classis.

Welgesteld is Edam niet geweest. Pas in 1974, met name als gevolg van stadsuitbreiding en de komst van jonge gezinnen, is Edam na honderd jaar niet langer hulpbehoevend. Toch blijft het een kandidaatsgemeente, die na vertrek van de dominee naar een andere gemeente enig tijd nodig heeft om financieel weer op adem te komen. Met de komst van nieuwe leden van buiten komt, gestimuleerd en begeleid door jonge predikanten, het gemeenteleven in een stroomversnelling en ontwikkelt de gemeente zich in de jaren zeventig tot een levende, orthodoxe, maar beslist niet conservatieve gemeente. Dit proces heeft zich in de decennia daarna voortgezet naar een ruime, confessionele gemeenschap.

In 1997 werd het 150-jarig bestaan van de kerk gevierd en in een jubileumboekje stilgestaan bij de afscheiding en de geschiedenis van de gemeente. Nu wordt met verwachting uitgezien naar het moment dat de scheiding ongedaan wordt gemaakt.

Geschiedenis van de Hervormde Kerk te Edam
Een kerkzegel was bij de Hervormde Gemeente te Edam al in 1604 in gebruik. Het tot nu toe oudst bekende zegel is gehecht aan een attestatie die getekend was door J.Jz. de Brune, Bedienaer des Heilige Evangelie tot Edam en Guilielmus Pupius, kerkedienaer tot Edam (laatstgenoemde werkzaam in Edam van 1585 tot 1617). Dit zegel stelt voor een ossenhoeder, met zijn hand ten hemel geheven, en links en rechts twee runderen. Naast de herder staat Hos. 14, in de wolken in het Hebreeuws JHWH. Hiervan luidt het randschrift SIGILLUM ECCLESIAE EDAMSENSIS (zegel van de kerk te Edam).

Later werd in de kerkenraadsvergadering van 6 september 1671 besloten een nieuwe zegel te snijden. Op dit zegel staat een ossenhoeder met staf afgebeeld, links drie en rechts twee runderen, onder de herder staat Amos 7: 14 en in de wolken ook hier JHWH. Het randschrift hiervan is anders en luidt * BETAELT DE VARREN UWER LIPPEN. Hos. XIV. v3. Dat in beide zegels ossen staan afgebeeld is niet zo verwonderlijk daar de legende wil dat de keuze van de plaats van de kerk door het lot bepaald is (zie kerkgebouwen). Ook in het wapen van de stad Edam (1310) treft men een stier aan.

In de kerk bevindt zich in de koperen doopboog in het doophek een afbeelding die sterke gelijkenis vertoont met het kerkzegel.

Geschiedenis van de Lutherse Kerk te Edam

Algemeen

De eerste lutheranen te Edam waren immigranten uit Scandinavië en Duitsland, die huis en haard verlieten voor een betere toekomst in de Nederlanden. In 1630 woonden er tientallen in Edam. Zij sloten zich niet aan bij de officieel erkende Hervormde Kerk, toen Gereformeerde Kerk geheten, doch hielden in het geheim samenkomsten; dit tot ongenoegen van de Gereformeerde kerkenraad. De eerste prediker was Pieter van Aengelen uit Holstein, die eveneens voorging in Purmerend en zijn woonplaats Monnickendam. Vanwege geldgebrek bezocht hij de kerkgemeenten lopend over de toenmalige slechte wegen. Ondanks protest van de Gereformeerde kerkenraad namen de burgemeesters geen maatregelen meer. Er werd een kerkenraad gekozen, een kerkgebouw in gebruik genomen en was de stichting van een lutherse gemeente in 1647 een feit geworden.

De meeste mannen werkten als handwerkslieden in een bedrijf of waren kleine zelfstandigen.

De kleine lutherse gemeente paste zich aan, zowel met de taal als de gewoonten. De predikanten, ook afkomstig uit het buitenland, preekten in het Nederlands en de namen van de gemeenteleden werden vernederlandst.

De 18e eeuw

De gemeente bleef arm en in de loop van de 18e eeuw kwam daar enige verbetering in omdat het aantal leden toenam. In 1719 stonden er plm. dertig leden ingeschreven. Vijftig jaar later waren er honderd volwassen leden meer, met daarboven nog vele gedoopte kinderen.

Na het uitroepen van de Bataafse Republiek kwamen, ook in Edam (dat prinsgezind was) de patriotten aan het bewind. Zij zorgden ervoor dat alle Nederlandse lutheranen volledige burgerrechten en vrijheid van godsdienst verkregen.

De 19e eeuw

Tot aan het begin van de 19e eeuw werd de gemeentezang met een voorzanger begeleid, die ook de functie van koster had. Dit liet soms te wensen over. Daarom werd een orgel aangeschaft, gebouwd door Gideon Thomas Bätz. In 1809 werd het instrument in gebruik genomen. In deze 19e eeuw werden bij afwezigheid van de predikant, Hervormde predikanten aangetrokken om de diensten in de Evangelisch-Lutherse kerk te leiden. Dit was in deze tijd uniek. Ook nam de lutherse predikant af en toe diensten waar in de Hervormde kerk te Edam.

Na plm. 40 jaar bekoelde dit weer.

De 20e eeuw

Inmiddels is het immigrantenkarakter volledig verdwenen. Er werden contacten opgenomen met andere kerken. Ook met lutherse gemeenten uit de omtrek. Dit resulteerde in een samenwerking met de lutherse gemeente van Monnickendam. In 1958, 1963 en 1976 werd gezamenlijk een predikant beroepen die beide gemeenten als pastor diende. Daarna werden weer eigen part-time predikanten aangetrokken die ook in de gemeente woonden. De laatste Lutherse predikant mevr. ds A.K. Lehne (afkomstig uit Noorwegen) woonde op Marken. In 1927 werd een dameskrans opgericht die thans nog bestaat. De zondagsschool, gestart in 1902, moest helaas wegens gebrek aan kinderen, worden opgeheven.

De 21e eeuw

De gemeente is nog steeds klein van omvang en is vanaf 1986 “Samen op Weg” met de Hervormde gemeente en de Gereformeerde kerk ter plaatse. Sinds 2002 maakt de Lutherse Gemeente deel uit van de Kerkgemeente Edam.